بررسی وضعیت شهرنشینی در استان البرز، نشان دهنده رشد بسیار سریع آن است؛ به طوری که هیچ یک از شهرهای استان البرز قدمتی بیش از 80 سال ندارند و در مدتی کوتاه با جذب جمعیت از نقاط مختلف کشور زمینه پیدایش یک منطقه وسیع شهری فراهم شده است، که شهر کرج در مرکز و سایر شهرها و شهرک های اقماری با فاصله بسیار کمی از آن واقع شده اند.
در بررسی پراکندگی شهرهای استان البرز میتوان دو محدوده بزرگ شهری را تشخیص داد. شهرهای کرج، گرمدره، محمدشهر، ماهدشت، مشکین دشت، کمال شهر و چهارباغ یک منظومه بزرگ شهری را ایجاد کرده اند و با فاصله نسبتا کمی با اتصال شهرهای نظرآباد ، هشتگرد، شهرجدید هشتگرد، کوهسار و گلسار محدوده دیگری تشکیل شده است. در حال حاضر شهرهای استان یک زنجیره شهری ایجاد کرده اند که حلقه اتصال آنها راه های ارتباطی است. این زنجیره شهری با خروج از استان البرز به سمت شرق امتداد می یابد و به استان تهران متصل می شود.
اغلب شهرهای استان البرز نقش ارتباطی دو صنعتی دارند و فقط در شهر کرج نقش های اداری – سیاسی را در کنار این نقش ها میتوان مشاهده کرد.
با توجه به قدمت شهری میتوان شهرهای استان البرز را به دو گروه تقسیم کرد:
1- شهرهایی با قدمت کمتر از 30 سال : اغلب آنها، شهرهایی هستند که از گسترش و دگرگونی روستاهایی با موقعیت نسبی برتر به وجود آمده اند. این شهرها دارای حوزه نفوذ خدماتی گسترده ای نیستند و مرحله گذار را طی می کنند که باید با برنامه ریزی شهری مناسب، آنها را به صورت اصولی توسعه داد ( کمال شهر، تنکمان ، کوهسار، مشکین دشت و طالقان )
کمال شهر: کمال شهر در اثر جذب جمعیت و ادغام روستاهای اطراف در سال 1375 تبدیل به شهر شد که به دلیل فاصله کم با مرکز استان جمعیت آن به سرعت در حال افزایش است.
2- شهرهایی با قدمت بیش از 30 سال : از آن جمله میتوان به شهرهای کرج، نظر آباد ، هشتگرد و اشتهارد اشاره کرد.
شهر کرج : کلان شهر کرج به عنوان مرکز استان البرز به تنهایی بیش از 65 درصد جمعیت را در خود جای داده است و نخستین شهری بود که با توجه به گسترش و توسعه مستقیم تهران شکل گرفت و تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور، توسعه مراکز آموزش عالی و گسترش فعالیت های صنعتی تغییرات بنیادین را در ساختار آن ایجاد کرد.
شهری که زمانی یک باغ شهر محسوب می شد و به سرسبزی باغ ها و زمین های مرغوب شهرت داشت، میزبان مهاجرانی از سراسر کشور با قومیت ها و فرهنگ های مختلف گردید و طی دوره کوتاهی باغ شهر دیروز به برج شهری به نام کرج بزرگ تبدیل شد.
شهر نظرآباد: شهر نظرآباد با تاسیس کارخانه نساجی مقدم در سال 1340 رونق گرفت و پذیرای انبوه مهاجران گردید، با توسعه فیزیکی و ادغام روستاهای اطراف و همچنین گسترش صنایع و شکل گیری شهرک های صنعتی رشد بیشتری کرد و به روند توسعه خود ادامه می دهد.
شهر هشتگرد : هشتگرد به دلیل قرارگیری در مسیر راه ارتباط اصلی ( کرج – قزوین ) رو به توسعه گذاشت. بخش اصلی شهر هشتگرد به صورت طولی در امتداد این محور کشیده شده است و به عنوان مرکز شهرستان ساوجبلاغ به برخی از شهرها و نقاط روستایی اطراف خدمت رسانی می کند.
شهر اشتهارد: هر چند شهر اشتهارد در سال 1330 صاحب شهرداری شد ولی به دلیل دوری از راه های ارتباطی و شرایط نامساعد طبیعی نتوانست همانند دیگر شهرهای استان البرز جمعیت قابل توجهی را جذب کند. با وجود این، با تاسیس بزرگ ترین شهرک صنعتی کشور، توسعه راه های ارتباطی و تقسیمات سیاسی جدید پیش بینی می شود روند توسعه آن سریع تر گردد.
شهر جدید هشتگرد: شهر جدید هشتگرد بزرگترین شهر جدید کشور است که وزارت کشور طرح آن را در سال 1372 برای اسکان 500 هزار نفر تصویب کرد.
شهر جدید هشتگرد به مظنور ایجاد تعادل جمعیت، ساخت اصولی مسکن، جلوگیری از رشد بی رویه شهرهای خودرو و جذب سرریز جمعیت تهران و کرج احداث شده است.
هرچند رکود بازار مسکن، طولانی شدن پروژه های عمرانی و کاهش روند مهاجرت موجب شد، جمعیت شهر جدید هشتگرد آن گونه که در طرح پیش بینی شده بود، رشد نکند، اما با تشکیل استان البرز و تسریع طرح های زیربنایی در سال های آینده جمعیت آن به سرعت افزایش پیدا خواهد کرد.
برای ایجاد اشتغال و جلوگیری از خوابگاهی شدن شهر جدید هشتگرد، احداث یک شهرک بزرگ صنعتی و به منظور تامین بخشی از نیازهای غذایی، راه اندازی یک سایت وسیع گلخانه ای هیدروپونیک و برای کاهش انواع آلودگی کمربند سبز در اطراف شهر جدید هشتگرد ایجاد شده است.