پروبیوتیک ها
باکتریهـا سـالیان دراز بـه عنـوان دشـمنان انسـان شـناخته می شـدند، از ایـن رو ابتـدا تصـور میشـد کـه بایـد بـا تمـام آنهـا مبـارزه کـرد، امـا امـروزه می دانیـم در سـاخت داروها، هورمون ها، واکسـنهـا، آنزیمهـا و… از میکـرو ارگانیسـمها بـه عنـوان یـک جـزء اصلـی در فرآینـد تولید اسـتفاده مـیشود .
دانشجویان پزشکی و پزشکان عزیز میتوانند خدمات خویش را در mycityad.ir درج آگهی کنند.
در صورتیکه مقاله پزشکی ترجمه کرده اید، میتوانید با استفاده از ePayBank.ir آن را بفروش برسانید و برای خود کسب و کار نوپا و همیشگی را راه اندازی نمایید.
درایـن میـان باکترهـای پروبیوتیـک بـا توانایـی تغییـر فلـور میکروبـی روده نقـش مهمـی بـه عنوان باکتریهـای مفیـد در بدنایفـا میکننـد. انسـان از هـزاران سـال قبـل پـس ازایـن کـه با نگهـداری حیوانـات اهلـی از شـیر دام اسـتفاده کـرد، ایـن مطلـب را دریافـت کـه میتوانـد بـا تغییراتـی در شـیر، آن را بـه غذاهـای متنوعـی تبدیل کنـد کـه اکنـون شـیرهای تخمیـری نامیـده میشـوند.
در حقیقت اسـتفاده از میکـرو ارگانیسـمهای مفیـد بـرای تولیـد مواد غذایی، از قرنها پیش آغاز شـد، بدون اینکـه از نقـش و حضـور آنهـا اطلاعی در دست باشـد، علـت اختـراع شـیرهای تخمیـری توسـط اجـداد مـا، قابلیـت نگهـداری بیشـتر آنهـا در مقایسـه بـا شـیر، طعم اسـیدی مالیـم و دلپذیر و وجـود اثـرات مفیـد آن بـر سلامتی است. از انـواع شـیرهای تخمیـری میتوان به ماسـت، پنیـر، کفیر، کومیـس و… اشـاره کـرد. درایـن بیـن ماسـتهای پروبیوتیـک، جایـگاه ویـژهای در تغذیه و سلامت انسـان پیدا کرده اسـت.
در سـالهای اخیـر تحقیقـات زیـادی در اروپـا و سـپس در آمریـکا بـر روی پروبیوتیکهـا و نقـش آنهـا در سلامتی انسـان انجام شدهاسـت. نتایج ایـن تحقیقـات نشـان دهنـده اثـرات مثبـت غذاهـای پروبیوتیـک و یـا مکملهـای پروبیوتیکدر سلامتی انساناسـت. برمبنایایـن پژوهـش هـا، کارخانجـات تولیـد لبنیـات اقـدام بـه اضافه کـردن باکتریهـای پروبیوتیـک بـه برخـی از مـواد لبنی کردنـد.
بـا توجـه بـه نتایج حاصـل از تحقیقات انجام شـده، از پروبیـــــوتیک ها در تولیـد گوشـــتهای تخمیر شـده، شـکالت، نـان، آب میوه هـا، خـوراک دام و طیـور میتوان اسـتفاده کـرد.
دریـک تحقیـق آزمایشـگاهی نشـان داده شـد کـه افزایـش مقاومـت طیور بـه بیماری کاسـیای مرغی بـا مصرف خوراک حـاوی پروبیوتیکهـا افزایش یافته اسـت.
تاریخچه:
تاریخچه اسـتفاده از میكـرو ارگانیسـمهای زنـده در غـذا، بـه ویـژه باكتریهـای تولیـد كننـده اسـید الكتیـك بـه منظـور حفـظ و بهبود سلامت انسـان بسـیار طولانیست. 76 سـال قبل از میلاد مسـیح، مـورخ رومـیRoman اسـتفاده از فرآورده هـای تخمیـری شـیر را بـه منظـور درمـان گاسـتروآنتریت توصیـه نمـود. از زمان پیدایـش عصر میكروب شناسـی، تعـدادی از محققین ماننـد Tisser ،Carr و Metchinkoffایـن اثـرات مفیـد را بـه تعـادل میكروبـی روده نسـبت دادند. فرضیـه پروبیوتیكهـا در اوایـل سـالهای 1900 شـكل گرفـت، زمانی كـه برنده جایـزه نوبـل، Elie Metchinkoffایـن فرضیـه را مطـرح كـرد كـه مصـرف ماسـت حـاوی الكتوباسـیلوس منجـر بـه كاهـش باكتریهـای تولیـد كننـده سـم در روده شـده و در نتیجـه باعـث افزایـش طـول عمـر میزبـان میشـود. Tisser نشـان داد كـه بیفیـد و باكتریـا، باكتـری غالب فلـور روده نوزادانی كه شـیر مـادر مصـرف میكننداسـت. وی تجویـز بیفیـدو باكتریـا را بـه نـوزادان دارای اسـهال توصیـه و ادعـا کـرد كـه ایـن باكتریهـا، جانشـین باكتریهـای گنـدزای ایجـاد كننده اسـهال در روده میشوند. نقش برجسـته فلور میكروبی روده بـرای ایجـاد مقاومـت در برابـر بیماریهـا، بـه وسـیله Bohnhoff و همـكاران، Collins ،Freter و Caterنشـان داده شده اسـت.
اولیـن مطالعـات بالینـی بـر روی پروبیوتیكهـا در دهـه 1930، در مـورد اثـر بخشـی آنهـا در یبوسـت انجام شـد. از آن زمـان بـه بعـد، تعـداد ایـن مطالعـات بطـور دایـم افزایـش یافتهاسـت و بسـیاری از ایـن مطالعـات در اروپـا و آسـیا انجام شـده انـد.
تعریف واژه پروبیوتیك Probiotic :واژه پروبیوتیـك بـه معنـی بـرای زندگـی » For life، از زبـان یونانـی مشتق شده اسـت. ایـن واژه اولیـن بـار توسـطLilly و Stillwell در سـال 1965 بـه منظـور توضیـح “ مـواد ترشـحی بـه وسـیله یـك میكـرو ارگانیسـم كـه رشـد یـك میكـرو ارگانیسـم دیگـر را تحریـك مـی كند ”استفاده شـد و بنابرایـن، متضـاد واژه آنتـی بیوتیك اسـت. Parker اولیـن فردی بـود كـه واژه پروبیوتیـك را در مفهومـی كـه امروزه اسـتفاده میشـود بـه كار بـرد. وی پروبیوتیكهـا را بـه عنـوان « ارگانیسـمها و مـوادی كـه در برقـراری تعـادل میكروبـی روده موثـر هسـتند » تعریـف كـرد. در 1989، Fuller در تلاش بـرای بهبـود تعریـف Parkerاز ایـن واژه، تعریـف زیـر را ارایـه کـرد : یـك مكمـل غذایـی از میكروبهـای زنـده كـه بـا بهبـود تعادل میــكروبی روده، اثرات مـفیدی بـر روی مــیزبان انسـان یـا حیـوان اعــمال می كند. تعریف ارایه شـده در زیـر، نزدیـك ترین تعریف بـه تعریف كامـل Havenaar و همـكاران از واژه پروبیوتیكاسـت : » فـرآورده ای از یـا محصولـی حاوی میكروارگانیسـمهای زنـده و مشـخص در تعـداد كافـی كـه فلـور میكروبـی را از طریـق جایگیـری یـا مستقر شـدن در بخشـی از بـدن میزبـان تغییـر داده و بدیـن ترتیـب باعـث اعمـال اثـرات مفیـد بر سلامتی میزبـان میشـوند.
معیارهای انتخاب پروبیوتیكها :
از منابــع پروبیوتیكهــا عمومــا انســانی بوده و بــه عنــوان باكتریهــای غیــربیمــاری زا محســوب میشــوند. انتخــاب گونه هــای پروبیوتیكهــا بــرپایــه ســابقه تاریخی اســتفاده عمدتــا از آنهــا بــرای مدتهــای مدیــد بــدون داشــتن عــوارض جانبــی صــورت مــی گیــرد. ســایرمعیارهــای مطــرح برای اســتفاده از گونه هــای باكتریایــی مناســب عبارتنــد از :
۱- مقاومـت و زنده مانـدن در پروسـه تكنولوژیـك سـاخت
۲- زنـده و فعال مانـدن در دسـتگاه گـوارش كـه به معنـی مقاومـت دربرابر اسـید معـده و اسـیدهای صفراویاسـت
۳- توانایــی اتصــال بــه ســلولهای مخــاط روده
۴- توانــــایی آنتاگـــــونیزه كـــــردن باكتریهـای بیماریـزا از طریـق تولیـد تركیبـات ضـد باكتـری، حـذف رقابتی آنهـا یـا كاهـش PH داخـل كولـون
۵- توانایی تثبیت فلور باكتریایی روده
از جـــــنبه عمـــــلی، فــــرآوردههای پروبیوتیكـی باید عمرقفسـهای مناسـبی داشـته باشـند، در زمـان مصـرف حاوی تعـداد زیـادی سـلولهای زنده بـوده و غیـر بیماریـزا و غیـر سـمی باشـند.
پروبیوتیكهایـی كـه بیـش از همـه در زمینه هـای مختلـف مـورد مطالعـه قـرار گرفتـه انـد، باكتریهـای تولیـد كننـده اسـید الكتیـك شـامل گونه های الكتوباسـیلوس و بیفیدوباكتریـا اسـت. ایـن دو جنـس باكتریایـی، هیـچ گونـه توانایـی ایجـادالتهـاب را ندارند كهاین مسـئله از جملـه علـل انتخـاب آنهـا بـه عنـوان پروبیوتیكاسـت.
مكانیسمهای اثر:
مكانیسـمهای پیشـنهادی زیـادی بـرای توجــــیه توانایــــی پروبیـــوتیكها درمحافظـت میزبـان در برابـر اختلالات گوارشـی وجـود دارد. مجمـوع كلیـه فرآیندهایـی كـه باكتریهـا از طریـق آن كولونیزه شـدن اسـتقرار سـایر گــــونه های باكــــتریایی را در بــــدن مهـار میكننـد، “مقاومـت در برابـر كولـــونیزه شـــدن” نامیـده میشـود. گونه هـای مختلـف بیفیـدو باكتریـا بـه عنـوان عوامـل مقاومـت در برابـركولونیزه شـدن باكتریهـای بیماریـزا در روده بـزرگ شناخته شـده انـد. بـرای طــــبقه بنـدی مكانیســـــم اثـر پروبیـــوتیكهای خـــاص در بــرابر پاتوژنهـای خـاص، هنـوز كارهـای زیـادی بایـد انجـام شـود. علاوه برآن، یـك باكتـری پروبیوتیكـی ممكن اسـت پاتو ژنهـای مختلـف را با مكانیسـمهای متفــــاوتی مهــــاركــــند. تعریفــی از مكانیسـمهای اثـر پروبیوتیكهـا بـرای حفاظـت میزبـان در برابـر بیماریهـای گوارشـی در زیرآمده اسـت :
تولید تركیبات مهاركننده :
پروبیوتیكهـــا موادمختلفـــی را تولیدمیكنند كـــه هم بـــرروی باكتریهای گـــرم مثبـــت وهم گـــرم منفـــی اثر مهار كننـــده دارنـــد. ایـــن تركیبات مهاركننده شـــامل : اســـیدهای چرب بـــا زنجیـــره كوتـــاه مانند: اســـتات، الكتـــات، پروپیونات، سوكســـینات وبوتیرات، H2O2 )پراكســـید هیدروژن( و تركیبـــات باكتریوسیناســـت. ایـــن مـــوادنهتنها تعـــداد ســـلولهای زنده پاتوژنهـــا را كـــم میكننـــد، بلكـــه ممكن اســـت متابولیســـم باكتریها یا تولید ســـموم توســـط آنها را نیزتحت تاثیرقـــراردهند. تولید باكتریوســـینها یا تركیبات پروتئینی توســـط باكتریهای تولیـــد كننده اســـیدالكتیك، با فعالیت مهاركننـــده ویـــژه برعلیـــه گونه های باكتریایـــی بیش ازهمه مورد بررســـی قرارگرفته اســـت. از بیـن ایـن تركیبات، Nicin كه توسـطLactis .spp lacis Lactobacillus تولیـد میشـود، در حـال حاضـر تنهـا باكتریوسـین خالص شـده برای اسـتفاده در فرآورده هـای مـورد مصـرف انسان اسـت.
رقابت بـرای جایگاههای اتصال :
مهـــار رقابتـــی جایگاههـــای اتصـــال باكتریایی بر روی ســـطوح اپـــی تلیال روده، یكمكانیســـم دیگراثربخشـــی پروبیوتیكها اســـت. امروزه این مســـئله پذیرفته شده اســـت كـــه بســـیاری از پاتوژنهـــای رودهای برای اســـتقرار در روده و ایجـــادبیمـــاری بایـــد بتوانند به دیـــواره روده متصل شـــوند. بـــا توجه به ایـــن مســـئله، تعـــدادیاز گونه های پروبیوتیكها بدلیل توانایی اتصالشـــان به ســـلولهای اپیتلیال انتخاب شـــده اند. در یك مطالعه انجام شـــده، پیشـــنهاد شده اســـت كه پروبیوتیكهـــا احتمالا بـــا افزایـــش موســـینهای رودهای از اتصال اشریشـــیا كوالی دارای پتانسیل بیماریزایـــی به جـــدار روده جلوگیری می كنند .
رقابت برای مواد غذایی :
رقــابت بـرای جـــذب مـواد غـــذایی بـه عنـوان یكـی از مكانیسـمهای اثـر پروبیـــوتیكها پیشــــنهاد شده اســت. پروبیوتیكهـا احتمالا از مواد غذایی كـه مـورد مصـرف باكتریهـای بیماریـزا قرارمـی گیـرد، اسـتفاده میكننـد. مطالعات آزمایشـگاهی پیشـنهاد میكنند كـه میكرو ارگانیسـمهای روده ای، در مقایســه بــا كلســتریدیوم دیفیســیل بــرای جــذب گلوكــز مونومریك، N- acetyl-glucosamine و Sialic acid موجــود در محتــوای كولــون، كار آمدتــر هســتند.
از بین بردن رسپتورهای سموم:
بـــر طبـــق مكــانــــیسم فـــــرضی »boulardii Saccharomyces« آنچـه کـه میزبـان را برعلیـه بیمـاری روده ای ناشی از كلسـتریدیوم دیفیسیل محافظت مـی كنـد، از بیـن بـردن رسـپتورهای سـموم در مخـاط روده اسـت.
تقویت سیستم ایمنی :
باكتریهـای پروبیوتیـك، مكانیسـمهای دفاعــــی آنـدوژن میــزبان را تقـــویت میكننـد.
شـواهدی كـه اخیـراً بدسـت آمـده انـد، پیشـنهادمیكننـد كـه تحریـك سیسـتم ایمنـی اختصاصـی و غیـر اختصاصـی ممكن اسـت از جملـه مكانیسـم هـای اثـرپروبیوتیكهـا باشـد. پروبیوتیكهـا در سـطوح متعـددی بـرروی سیسـتم ایمنـی تاثیـر مـی گذارنـد كـه از جملـه مـی تـوان افزایـش سـطح سـایتوكاینها و ایمونوگلوبولینهـا، افزایـش تكثیـر سـلولهای مونونوكلئـاز، فعـال كـردن ماكروفاژهـا، افزایش فعالیت سـلولهای Natural killer، تعدیـل خـود ایمنـی و تحریـك ایمنـی در برابـر باكتریهـای بیماریـزا و پروتوزوآهـا را نـامبرد. نشـان داده شده اسـت كـه تمامـی سـلولهای باكتریایـی، تكثیـر سـلولهای ایمنـی را افزایش می دهند و تولید سایتوكاینهای پیـش التهابی ماننـد فاكتورنكـروزتومورα و اینترلوكیـن 6 را القـا میكننـد.
برعكـس، پروبیوتیكهـا سـركوب تكثیرلنفوسـیتها و تولید سـایتوكاینها توسـط سـلولهای T را تحـت تاثیـر
قـرارمـی دهنـد. مهـم تـراز همـه اینكه، پروبیوتیكهـا ایـن اثـرات مثبـت را بـر روی سیسـتم ایمنـی بـدون ایجـاد یـك پاسـخ التهابـی مضـر اعمـال میكننـد. پاسـخ ایمنـی، ممكناسـت زمانـی كـه چنـد پروبیوتیـك بـا هم مصرف شـوند و بصورت سـینرژیك عمـل كنند، افزایش یابـد.همچنـان كه عمومـا این اثـرزمانی كه تلفیقی از الكتو باسـیلوسهاو بیفیدو باكتریـا مصـرف شـود، دیـده میشـود. تحریـك مقاومـت غیـر اختصاصـی میزبـان در برابـر باكتریهـای بیماریـزا، بوسـیله پروبیوتیكهـا، باعـث متعـادل كـــردن پاسـخهای ایمنی میزبـان برعلیه ایـن باكتریهـای بیماریـزا از طریـق كاهـش واكنشهـای افزایش حساسـیت میشـود.
ایـن واقعیـت كـه مصـرف خوراكـی پروبیوتیكهـا، اثـرات پیشـگیری كننـده و درمانـی بـرروی بیماریهـای ناشـی از ویروسـهای رودهای نشـان میدهـد، عمدتـا بـه دلیـل تحریـك بافـت لنفوئید روده ای اسـت كـه منجـر بـه افزایـش پاسـخ ایمنی هومورال میشـود. مشـاهده افزایش ایمنی زاییواكسـن روتاویروس درصورتـیكـه همراه با الكتوباسـیلوس تجویـز شـود و مشـاهدات بالینی كاهش دفـع روتـا ویـروس در جمعیتهـای دریافـت كننـده پروبیوتیكهـا، هـم از نظـردرمان وهم پیشـگیری، نشـاندهنده افزایـش ایـن پاسـخ ایمنی اسـت. تجویـز خوراكـی LGG در اسـهال حـاد ناشـی ازروتاویـروس، درارتباط با یك پاسـخ ایمنی تقویت شـده به این ویروس اسـت. ایـن مسـئله مـی توانـد توجیـه كننـده كوتاه شـدن دوره اسـهال در بیمـاران دریافـت كننـده پروبیوتیك باشـد.
اهمیت اسـتفاده از محصولات پروبیوتیـک:
روده انسـان حاوی بیش از 100 تریلیون باکتـری زنـده اسـت کـه همگـی آنهـا بـا هـم فلـور میکروبـی روده را تشـکیل میدهنـد. باکتری هـا بـه انـواع مفیـد، مضـر و خنثـی بـرای سلامتی انسـان تقسـیم میشـوند. باکــتریهای پروبیـــوتیک از طــــریق رشـد و فعالیـت خـود درایجـاد عملکرد فیزیولوژیـک بـدن، باعـث بهبـود و افزایـش باکتریهـای بومـی بـدن میکـرو فلورهـا مانـع رشـد و تکثیـر باکتریهـای مضـر میشـوند و علاوه بـر آن بـا سـنتز برخـی مـواد ضـروری بـرای بدنماننـد ویتامینهـا، اسـیدهای آمینـه و… نقـش مهمـی در حفـظ سلامتی فردایفـا میکننـد. کاهـش انـواع آلرژیهـا، اثـرات ضـد دیابـت، کمـک بـه هضـم غـذا، کاهـش چربـی و تـری گلیسـرید، کاهـش فشـار خـون، کاهـش عفونتهـای دسـتگاه اداری – تناسـلی، جلوگیری از پوسیدگی دندان، کمـک بـه کاهـش وزن ازجملـه اثـرات پروبیوتیکهـا میباشـد.
در یـک فـرد سـالم بیـن باکتریهـای مفیـد و مضـر تـوازن وجـود دارد، امـا بسـیاری از عوامـل مثـل اسـتفاده از آنتی بیوتیکهـا بـرای درمـان بیمـاری هـا، اشـعه درمانـی، آب درمانی، شـیمی درمانـی، اسـتفاده از آب کلـردار، غذاهـای حـاوی ترکیبـای دارویـی واسـتفاده از الـکل، حساسـیتهای غذایـی، عمـل جراحـی، آسـیبهای فیــــزیکــی، اســترسهـــای شـــدید، توکسـینهای محیطـی و حساسـیتهای ژنتیکـی مـی توانـد سـبب از بیـن رفتـن میکروبهـای مفیـد موجـود در بـدن فـرد شـود و بـا غالب شـدن میکروبهـای مضـردرروده، فرددچار امـراض و بیماریهایـی مثـل اسـهال، پوکی اسـتخوان، افزایـش کلسـترول خـون، کاهش قـدرت پاسـخ گویی بدن بـه تحریـکات خارجـی و… خواهد شـد.
گرچــه، اگــر محیــط باکتریهــای طبیعــی روده بــه کلــی از بیــن رفته باشــد، مصــرف مکمل هــای پروبیوتیــک نیــز نمیتوانــد جایگزیــن محیــط باکتریایــی طبیعــی روده شــود، امــا تحقیقــات نشــان داده انــد چنانچــه دراثــرمصــرف زیــادآنتــی بیوتیکهــا و یــا ابتــا بــه عفونتهــای مختلــف، باکتریهــای مفیــد روده تحلیــل رفته باشــد، درایــن صــورت مصــرف مکملهــای پروبیوتیــک بــه محیــط میکروبـی طبیعـی روده کمـک میکنـد تــا خــود را بازســازیکند. مصــرف مکملهــای پروبیوتیــک موجــب ایجــاد کلــــــنیهای مفــــیدی میشـــوند کــه میتواننــد ماننــد محیــط باکتریایــی طبیعـی روده بـه سـامتی انسـان کمـک کننــد ودرعیــن حــال زمانــی را فراهــم آورنــد کــه محیــط باکتریایــی طبیعــی روده، خــودرا ترمیــم وبازســازی کند و ســپس این کلنیهــا بــه تدریــج توســط محیــط باکتریایــی طبیعــی روده کــه خــود را بازســازی کرده اســت، جایگزیــن خواهند شــد.
مکملهـای پروبیوتیـک درمواردی مثال بعد ازمصـرف طولانی آنتی بیوتیکها، یـا بـرای درمـان برخـی ناراحتیهـای روده ای، از طـرف متخصصـان تغذیـه و یـا پزشـکان تجویـز میشـوند. البتـه اگـر شـرایطی کـه منجـر به تحلیـل رفتن محیـط باکتریایـی روده شده اسـت ادامـه داشته باشـد، اثـر مصـرف مکملهـای پروبیوتیـک، کوتـاه مـدت خواهدبـود. بدیهـی اسـت تمــــام مـواد غــــذایی کـه بـه صــــورت روزانــه مصـــرف میشـوند، حـاوی مقادیـر متفاوتـی از میکروارگانیسـمها هسـتند، امـا تقریبـا هیـچ کـدام ازایـن غذاهـا پروبیوتیـک نیسـتند، زیـرا میـان میکروارگانیسـمهای موجـود درایـن غذاهـا بـا فرآوردههـای پروبیوتیـک تفـاوت وجـود دارد.
عوارض جانبی:
مطالعـات بالینـی هیـچ گونـه عارضـه جانبـی را در ارتبـاط بـا مصـرف پروبیوتیكهـا گـزارش نكـرده انـد، بـه طـوری كه اسـتفاده طولانی مـدت آنهـا بـدون ضـرر و یـا مفیدبـوده و بـه خوبـی تحمل شده اسـت. مفیدتریـن باكتریهـای پروبیوتیـك آنهایی هسـتند كـه در غذاهـای تخمیر شـدهمانند ماسـت، دوغ، كشـك تـازه، سالاد كلم بـا سـركه وجـود دارد. بـا وجـود ایـن اشـكال، مكمـل پروبیوتیـك حـاوی دوزهـای بالاتر باكتریهـای پروبیوتیك هسـتند. بعضـــــی از پروبیــــوتیكها )L اسـیدوفیلوس، الكتوباسـیلوس GG، ساكارومایسـس هـا( بـا دوز مناسـب در كـودكان حتـی نـوزادان مصرف شـده كـه مفیـد نیزبودهاسـت. اسـتفاده از پروبیوتیكهـا بـه شـكل مكمـل در خانمهـای حاملـه یـا شـیرده نیازمنـد بـه مطالعه اسـت، ولی اسـتفاده از غذاهـای حـاوی پروبیوتیك بی ضرربـوده و قطعا نیـز مفید میباشـد. بااین وجـود، مصرف مـواد غذایـی پروبیوتیـک کـه حـاوی میکروارگانیسـمهای مربوطـه میباشـند در بیمـاران مبتلا بهایـدز، هپاتیـت، افـرادی کـه تحـت درمانهـای خـاص هسـتند ماننـد افـراد مبتلا بـه سـرطان، بیمـاران MS، افـرادی که عضـو دریافت کرده انـد، بایـد بـا احتیـاط و صلاحدید پزشـک معالـج صـورت گیـرد.