تحلیلی بر تاثیرات زیست محیطی بر گسترش کالبدی شهر زنجان

شهرها به عنوان کانون اجتماع انسان ها و گسترش پیوسته آنها از مراکز شهر به سمت حومه مردم را از عرصه های طبیعی دور می سازد. رشد شهری مسلط قرن بیستم به شکل افقی پیامدهای نامطلوب اجتماعی اقتصادی و به ویژه زیست محیطی را به همراه داشت که باعث توجه به محیط زیست گردید. شناخت پیامدهای زیست محیطی ناشی از توسعه شهر می تواند در بهبود کیفیت محیط شهری و برنامه ریزی آینده موثر باشد لذا در این مقاله گسترش کالبدی شهر زنجان و تاثیرات زیست محیطی آن بر شهر زنجان مطالعه شده است.

برای درج آگهی ، تبلیغ ، تبلیغات شرکت و کالاهای خود میتوانید در mycityad.ir ثبت نام کنید.

در این تحقیق از مطالعات اسنادی آمار و اطلاعات موجود بهره گیری شده است. نتایج بررسی شش دسته از آلودگی های هوا آب خاک صوتی مغناطیسی و بصری در شهر زنجان نشانگر وجود انواع آلودگی ها بویژه آلودگی هوا در شهر زنجان می باشد که افزایش جمعیت و گسترش شهر زنجان عامل موثری در تخریب منابع و بحران های محیط زیست بوده و در نهایت در این مقاله برای کاهش اثرات مخرب گسترش شهری بر محیط زیست رویکردهای کاهش استفاده از وسایل شخصی حمل و نقل عمومی و… پیشنهاد میشود.

محیط زیست شامل عناصر و عوامل طبیعی و انسان ساخت است که در پهنه جغرافیای زیستی پراکنده است )هاگت ـ۵۷( این عناصر شامل عوامل فیزیکی بیولوژیکی اجتماعی اقتصادی فرهنگی و زیبایی شناختی است که بر افراد جامعه تاثیرگذار است. به عبارت دیگر محیط زیست عبارت است از محیطی که فرآیند حیات را در برگرفته و با هم برهم کنش دارند و زیست کره را در بر می گیرد )سلطانی ـ۵۷( بحران محیط زیست که حاصل دخالت و بهره وری نامعقول انسان از محیط پیرامون است شهر ها هم اکنون منابع و مواد را از سر تا سر جهان به سوی خود جذب می کنند. تخریب و به تحلیل رفتن الیه ازن تهدیدی است که به وسیله شهرها و سازوکارهای توسعه ای مطرح می شوند کامال روشن می نماید . )هال ـ۵۰۰۷(

گستردگی و اهمیت موضوع در پی بروز مشکالت ناشی از گسترش شهرها و پیامدهای ناشی از مدرن شدن جوامع و تالش برای رهایی از آثار نامطلوب آن منجر به مطرح شدن مفهوم توسعه و پایداری در سطح جهانی گردید که حفظ استانداردهای زیست محیطی از اجزای جدایی ناپذیر آن است. پیرو مطرح شدن این نظریه قرن ۵۷ قرن محیط زیست نام گرفت. بر اساس دستور کار 21 که برای ورود به قرن 21 در اجالس ریو در سال 1992 صادر شد مهمترین بحث رسیدن به توسعه پایدار است که از مهمارین مولفه های آن رسیدگی به محیط زیست محسوب می شود. رشد جمعیت و در نتیجه گسترش کالبدی شهرها به خصوص در ایران و شهر زنجان از عواملی لست که همواره نقش محوری در تخریب محیط زیست ایفا می کند و فشار شدیدی بر محیط زیست وارد می کند لذا در این تحقیق سعی شده با توجه به رشد جمعیت و گسترش شهر زنجان آثار زیست محیطی ناشی از آن را مورد بررسی قرار دهد و به راه حل معقولی در زمینه جلوگیری از آثار زیست محیطی در این شهر دست یافت.

محیط زیست از ارکان مهم حیات وتوسعه شهری محسوب می شود زیرا نقش های متعدد برای ایجاد تعادل در عامل های حیات بازی می کند اما این علل به دلیل فقدان قوانین و عدم تعریف مالکیت خاص برای آن به صورت آزاد مورد بهره برداری قرار گرفته که ماحصل آن تخریب محیط زیست و ایجاد آلودگی های مختلف می باشد لذا اثرات زیست محیطی عبارت است از تغییرات مختلفی که در اثر فعالیت مختلف انسانی در محیط زیست پدید می آید . )شریعت و منوری ـ ۵۷(

امروزه عوامل تخریب محیط زیست تجمع انسان ها در شهرها و چالش ناشی از شهرنشینی است . شهرها و شهرک ها به طور جد از تجمع انسانی نابودی طبیعت بیکاری نبود زیر ساخت های کافی برای مسکن رنج می برد . لذا شهرها با مشکل از بین رفتن طبیعت مواجه هستند که پیامدهای اجتماعی و اقتصادی زیادی در پی دارد . ریشه بسیاری از مشکالت زیست محیطی در جهان به نحوه تولید و مصرف شهرها و آثار ناشی از آن باز می گردد که به وسیله آب هوا خاک آلوده میگردد.

اهمیت محیط زیست باعث شده عالوه بر توجه جهانی در سیاست گذاری های کشوری نیز به آن توجه شده در قانون برنامه چهارم ایران به مساله محیط زیست توجه ویژه ای شده است و در اجرای پروژه ها » توجیه زیست محیطی « مدنظر قرار گرفته اما این تلاش ها در قالب قوانین و مقررات برنامه های پنج ساله بوده و در حوزه آلودگی ها و تخریب محیط زیست توسط انسان ها و ارزش گذاری آن در کتب مختلف و همچنین درمورد شهر زنجان مطالعات علمی و تجربی کمی صورت گرفته است.

این مقاله سعی دارد تا با بررسی توسعه شهری و رشد جمعیت زنجان در دهه های گذشته و اثرات زیست محیطی ناشی از آن به اهداف ذیل دست یابد:

۷- بررسی تاثیر رشد جمعیت و گسترش شهری د رآلودگی های مختلف شهر زنجان.

۵- ارائه راهکارهایی جهت کاهش اثرات زیست محیطی شهر زنجان.

۳- شناسایی انواعی از توسعه شهری که با محیط زیست سازگار است.

معرفی شهر زنجان و رشد و توسعه آن در دهه های گذشته

استان زنجان در شمال غرب فلات ایران قرار گرفتهاست. وسعت استان برابر ۵۵۷۲۲ کیلومتر مربع و۲۳/۷ درصد کل کشور را شامل میشود. جمعیّت استان بر اساس آخرین آمار 1015734 نفر و از بزرگترین شهرهای آذربایجان نشین ایران است. و براساس آمارنامههای منتشر شده استانداری زنجان دارای 386151 نفر جمعیت در سال 1390 خورشیدی، بیستمین شهر کشور از لحاظ جمعیت محسوب میشود. زنجان از شمال به شهرستان طارم و خلخال و میانه و از مشرق به سلطانیه و از جنوب به خدابنده و ایجرود و از غرب به شهرستان ماه نشان محدود است و از سطح دریا 1663 متر ارتفاع دارد. ارتفاع قله سپهسالار که در استان زنجان قرار دارد به 3318 میرسد

موقعیت های نسبی شهر زنجان از حیث تاثیرگذاری در روند رشد و توسعه عبارتند از:

ـ قرار گیری در مسیر یکی از محورهای ممتاز سطح کشور

ـ همجواری با دو قطب رشد و توسعه یافته ایران )تبریز- تهران( با فاصله تقریبی ۳۰۰km

ـ همجواری با ۵ استان که در نوع خود منحصر به فرد می باشد.

2 ـ قرار گیری در منطقه مرتفع کوهستانی معتدل و خوش آب و هوای شمال غرب کشور

از جمله شرایطی که فلسفه وجودی شهر زنجان را در منطقه تبیین و توجیه مینماید،حاکم بودن شرایط مناسب اوضاع توپوگرافی، وجود اراضی مسطح با شیب ۵٪ در منطقه کوهستانی و باالخره لزوم مرکز مبادالتی تولیدات کشاورزی و ارائه خدمات متقابل به روستاهای حوزه نفوذ به ویژه ایالات پنجگانه مستقر در منطقه بوده است میرساند که این پدیده در شکل گیری شهر و محله بندی آن عامل تعیین کننده میباشد.

این استان دارای آب و هوای کوهستانی سرد، معتدل و نیمه مرطوب است. تنوع آب وهوایی این منطقه موجب ایجاد گونه های متفاوتی از زندگی جانوری شده است. وجود گونه های متفاوتی از حیوانات وحشی و پرندگان مهاجر وجانوران آبزی گردشگران بسیاری را در مواقعی که شکار مجاز است به این منطقه جذب میکند. از 25 سال پیش ناحیه بزرگی به نام انگوران از طرف سازمان محیط زیست، منطقه حفاظت شده اعلام گردیده است.  به دلیل شرایط کوهستانی این ناحیه و تأثیرات جریانات جوی مرطوب شمال غربی و غربی آب و هوای استان را میتوان تبیین نمود. آب و هوای کوهستانی با زمستانی بسیار سرد و برفی و تابستانی دلپذیر و فصول بهار و تابستان بهترین زمان برای گذراندن اوقات فراغت در این استان هستند. میزان بارندگی در بهار و زمستان نسبت به سایر فصول در این استان بیشتر است. پوشش گیاهی استان در مناطق مختلف متغیر بوده ولی در مجموع از جنگلها و چراگاه هایی با چشم انداز زیبا تشکیل شده است.

تعریف آلودگی و انواع آن

آلودگی عبارت است از وارد شدن هرگونه ماده خارجی به آب، هوا، خاک و زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی آن را به گونه ای تغییر دهد که به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان یا آثار و ابنیه مضر باشد. این آلودگی ممکن است در هریك از قسمت های محیط زیست بوجود آید. آلودگی های مختلف در شهر را می توان در چند دسته کلی به شرح زیر تقسیم نمود:

1.آلودگی هوا. 2.آلودگی آب. ۳.آلودگی خاک. 4.آلودگی صوتی. 5.آلودگی مغناطیسی. 6.آلودگی بصری. 7.فضای سبز.

در شهرهای امروزی هیچکدام از آلودگی های هوا، آب، صدا و مواد خطرناک شیمیایی در حد مطلوب نیست. لذا با توجه به این تقسیم بندی در ادامه به تفکیك هر کدام از آلودگی ها در شهر زنجان و تاثیر رشد و توسعه شهر بر وضعیت آنها پرداخته می شود تا آثار ناشی از گسترش شهری بر محیط زیست شناسایی گردد:

آلودگی هوا

اضافه شدن ماده و یا مواد خارجی به هوا که کیفیت هوا را تغییر داده و باعث تفاوت در وضعیت طبیعی هوا گردد و همچنین مضراتی را برای جانداران، آثار و ابنیه به دنبال داشته باشد، آلودگی هوا محسوب خواهد شد.

بعبارتی آلودگی هوا ناشی از عواملی بوده کـه تـاثیر مسـتقیم بر روی سالمت انسان، گیاه، جانوران و حتی ابنیه می گذارد. در هوایی که ما تنفس می کنیم ترکیبـات ”گـازی” خاصی وجود دارند که تغییر در این ترکیبات باعث آلودگی می شود این ترکیبات گازی شامل نیتروژن، اکسیژن، دی اکسـید کربن و… می باشد. منابع آلودکننده هوا بسیار متنوع بوده و شامل وسایل نقلیه موتوری و غیرموتوری، کارخانجات و منابع خانگی می باشند.بر اساس آمار سازمان محیط زیست جهانی، در شهرهای مختلف جهان در حال بدتر شدن است. در بررسی سال 2007 آژانس زیست محیطی، تنها 38 درصد از 585 شهر مورد بررسی از کیفیت هوای مطلوب و حداقل آلودگی بر حسب استانداردهای جهانی بهرخ مند بوده اند گه این رقم در 5 سال 2005 بیش از 45 درصد بوده و روند نزولی داشته است. شهرها اصلی ترین آلوده کننده های هوا هستند، شناخت عوامل آلوده ساز و تشدید کننده آنها در محیط های شهری از ضروریات بهبود محیط زیست شهرها است.

غلظت منواکسید کربن، سرب و به ویژه ذرات معلق در هوا در برخی شهرها از استانداردهای سازمان جهانی بهداشت پیشی گرفته است. از جمله

1بزرگترین نگرانی در ارتباط با بهداشت محیط، ذرات ریز و سرب است که به ناتوانی و ضعف قوه یادگیری در نوجوانان کمك می کند.هم اکنون تعداد کارخانه ها با آلایندگی بسیار زیاد در اطراف زنجان، این استان با شرایط کوهستانی را تحت تاثیر قرار داده است. کارخانه سرب و روی زنجان نمونه ای از این واحد های تولیدی است که ریه های زنجانیها را سربی کرده است.

شهر زنجان از جنوب و شرق به کارخانه های سرب و روی منتهی میشود و این بدان معناست که زنجان در حصار آلودگیهاست. فعالیت اینگونه کارخانه ها در اطراف و حومه زنجان سبب شده شهروندان نسبت به آلایندگی بسیار زیاد این کارخانه ها اعتراض کنند، البته سال هاست این اعتراضات ادامه دارد. استان زنجان با دارا بودن معادن غنی در حال حاضر 80 درصد سرب و روی کشور را تولید میکند، در صورتی که سهم زنجانی ها با این میزان تولید فقط آلودگی این کارخانه ها است. نتایج بررسی آلودگی هوا در شهر زنجان بیانگر آن است که عمده آلودگی ها ناشی از فعالیت های صنعتی و کارخانه ها از جمله کارخانه سرب است که فشارهای زیادی را بر محیط زیست وارد می کند

آلودگی آب

آلودگی آب عبارت است از افزایش مقدار هر معرف اعم از شیمیایی ، فیزیکی یا بیولوژیکی که موجب تغییر خواص و نقش اساسی آن در مصارف ویژه شود. عوامل آلوده کننده آب یکی از مهمترین و بنیادیترین عامل حیات موجودات زنده است از این نظر جلوگیری از آلودگی آب نیز به همان نسبت مهم و مورد توجه میباشد عوامل آلوده کننده آب بسیار گوناگون اند

. تصفیه و جلوگیری از آلودگی و به هدر رفتن آب از مسائل بسیار مهم زمان ما به حساب میآید. آلودگی آبها ، معضل بزرگ زیست محیطی محسوب میشود که به علت پیشرفت صنایع و تکنولوژی ، هر روزه با پیشرفت روز افزون آن مواجه هستیم. بسیاری از فلزهای سنگین برای انسان سمی هستند و چهار فلز جیوه(Hg) ، سرب (pb) ، کادمیم (Cd)وآرسنیك (As) فلزهایی هستند که به علت کاربرد گسترده، سمیت و توزیع وسیع آنها بیشترین خطر را از نظر زیست محیطی دارند. البته هیچ یك از این عنصرها هنوز به آن اندازه در محیط زیست پخش نشده که یك خطر گسترده بشمار آید. به هر حال، هر یك از آنها در بعضی از محلات در سال های اخیر در سطوحی سمی یافت میشود. این فلزها بطور عمده از مکانی به مکان دیگر از طریق هوا منتقل میشوند.

در حال حاضر منابع تامین آب آشامیدنی در زنجان شامل 36 حلقه چاه آب آشامیدنی، بر اساس موقعیت محلی و احتمال خطر آلودگی، به دو دسته درون شهری 22حلقه( و برون شهری) 14حلقه تقسیم شدند. میزان آلودگی آب شهر زنجان زیر حد استاندارد بوده و عاری از هر نوع آلودگی از جمله فلزات سنگین است.آب شرب شهر زنجان از دو حوزه سد تهم و چاههای شرق شهر (ذاکر و بناب با 18 حلقه چاه) تامین می شود.

رشد جمعیت و توسعه روز افزون شهر زنجان نه تنها آلودگی هوا را سبب گردیده بلکه باعث لطمه های جبران ناپذیری با منابع آبی گردیده است. آلودگیهای زیست محیطی به خصوص آلودگی آب آشامیدنی شهر زنجان در چند سال گذشته یکی از دغدغه های شهروندان است، بی توجهی مسئولان شرکت سرب و روی به مسائل زیست محیطی موجب شد مرداد امسال صدها نفر از شهروندان در اعتراض به خطرات آلودگی این شرکت که در نزدیکی چاههای تامین آب آشامیدنی شهر زنجان قرار دارد تجمع اعتراضآمیزی در مقابل استانداری زنجان برگزار کنند که در نهایت مسئولان استان زنجان فعالیت این شرکت را به علت اجرا نکردن مصوبات کار گروه سرب و روی و عدم رعایت مسائل زیست محیطی ممنوع کردند.

. آلودگی خاک

امروزه از میان منابع آلاینده موارد زیر مهمترین عوامل آلودگی بیوسفر محسوب میشوند:

معادن فعال (آلودگی صنعتی) — مصرف سوختهای فسیلی (آلودگیهای نفتی) — کودها و سموم کشاورزی.

در اکثر شهرها شاهدیم که پسابهای کارخانهها به رودخانهها ریخته میشود که این مسئله علاوه بر آلودگی آبهای سطحی و آلودگی خاک به آلوده شدن منابع زیرزمینی نیز منجر میشود. دود و آلاینده هایی که به صورت گاز و بخارات سمی از دودکشهای عظیم کارخانه ها بیرون میآید، علاوه  بر آلودگیهای هوای شهرها و ایجاد مشکلات تنفسی برای انسانها باعث تشکیل باران اسیدی میشود. بیشترین آلودگیها در منابع خاک، در اطراف پالایشگاههاست. مقاومت و پایداری عناصر سنگین در خاک نسبت به سایر آلاینده ها بسیار طولانی بوده و آلودگی خاک توسط فلزات سنگین تقریبا دائمی است. فلزات سنگین شامل سرب، کادمیوم، نقره و جیوه هستند که اثرات زیانبار آنها بر موجودات زنده ثابت شده است و بارها موجب حوادث زیست محیطی شدهاند. بعضی از این اثرات زیانبار فلزات سنگین شامل موارد زیر است: اختالل فعالیتهای بیولوژیك خاک، اثرات سمی بر گیاهان و اثرات زیانبار بر انسان در اثر ورود مواد به زنجیره غذایی.در نتیجه زندگی و فعالیت انسان بر روی کره زمین فضوالت و مواد دفعی حاصل می گردد که نهایتاً وارد آب، خاک و هوا می گردد. تا هنگامی که جمعیت کره زمین به خصوص تراکم جمعیت کمبود این فضوالت و مواد دفعی مشکل چندانی را تشکیل نداده و لذا توجه زیادی نیز به عوارض آن نمی شد. ازدیاد روز افزون جمعیت و بخصوص تراکم آن در شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی و همچنین ساخت و استفاده از مواد شیمیایی متعددی که قبلا در طبیعت وجود نداشته، سبب بروز مشکلات عدیده ای از نظر آلودگی محیط زیست گردیده است.

اکثر شهرهای ایران در مراحل اولیه شکل گیری، با هدف استفاده از خاک های مرغوب برای زراعت در کنار و یا در میان اراضی مرغوب استقرار یافته اند و به مرور زمان همراه یا گسترش روستاها و تبدیل آنها به شهر و سپس توسعه شهرها، اراضی مرغوب زیر پیکر شهرها مدفون می شوند.

آلودگی صوتی

در میان آلودگی های زیست محیطی آلودگی های صوتی به دلیل قابلیت بروز آثار فیزیولوژیك و روانی بر انسان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. آلودگی صوتی یکی از تهدیدات جدی آرامش است که همه مردم چه در محیطهای شهری و چه در منازل و محل کار و بهویژه کارخانه ها با آن دست به گریبان هستند. آلودگی صوتی یك تهدید جدی برای بشر امروز است چراکه هم جسم و هم روان افراد را بیمار میکند. بارها و بارها با  صدای بوق ممتد یا دزدگیر یك خودرو آرامش و تمرکز خود را از دست دادهایم. بارها صداهای ناهنجار محیط اطراف آزارمان داده است.منابع تولید صوت در شهرها به دودسته داخلی و خارجی قابل تفکیکند: منابع خارجی که مهمتربن آنها عبارتند از:کارخانجات،کارهای ساختمانی،صداهای ناشی از سیستم تهویه منازل صدای ناشی از حمل و نقل صدای موتور هواپیما ، بوق اتومبیل، ضبط یا رادیوی وسایل نقلیه، ترمز ناگهانی، تصادفات، صدای اگزوزها، اورژانس، آژیرهای خطر، دزدگیر، ساخت و ساز، ماشین آلات صنعتی، خودروهای باری،موتورها، کارگاه های پراکنده در سطح شهر وقرار گرفته در مکان های نامناسب و منابع داخلی که در منازل تولید می شوند”صدای تلویزیون جاروبرقی ماشین لباس شویی و دیگر وسایل برقی که همراه با صدا کار میکنند. به هرحال رفع آلودگی صوتی یکی از معیارهای شهرهای مدرن و توسعه یافته محسوب شده و بخشی از حقوق شهروندی هر انسانی محسوب می شود به طوری که سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی صوتی را تهدیدی جدی برای سلامت انسان دانسته است که به دلیل تنوع منابع )ترافیك ، صنعت ، محل کار و همجواری( یکی از گسترده ترین خطرات برای سلامت انسان بشمار می رود. با توجه به محدودیت منابع مالی تصمیم گیری در زمینه کاهش آلودگی صوتی و پیوند آن با مشکلات حقوقی، فرهنگی، فنی، اجتماعی و حتی سیاسی که مانع عزم همگانی و برنامه ریزی جامع و منسجم برای آن میشود نیاز به اندیشه بیشتر دارد و بیش از آن نیازمند فرهنگ سازی عمومی و اطلاع رسانی های مفید در این زمینه هستیم.

اما می توان به مواردی اشاره کرد که از جمله عوامل کاهنده آن در سطح شهر ها عبارتند از:

ـ سعی شود از ایجاد واحدهای مسکونی در مجاورت فرودگاه ها جلوگیری شود.

ـ ایجاد دیواره های صوتی در بزرگراهها و معابر.

ـ ضد صدا کردن ساختمانها و واحدهای مسکونی.

ـ مضاعف یا دو الیه کردن شیشه پنجره ها در جهت جلوگیری از نفوذ صدای بیرون به داخل ساختمان

ـ محدود و ممنوع کردن عبور کامیونها و وسائط نقلیه پر صدا. محدودیت سرعت،

ـ ممنوعیت بوق زدن و اصلاح فرهنگ ترافیکی

ایجاد نوارهای عریضی از درختان و پوششهای گیاهی که به میزان ۷۰ دسیبل از شدت صوت میکاهد. یکی از بهترین و ارزان ترین روش ها برای کاهش آلودگی صوتی است که عالوه بر کاهش آلودگی صوتی در تلطیف هوا و زیبایی شهر نیز سهم به سزایی دارد

بهر حال الودگی صوتی همانند فریاد خاموشی است که پنهانی در جامعه و محیط زیست ما در حال ریشه دوانده است و اگر اکنون که درابعاد محدود با آن مواجه هستیم جلوی آن گرفته نشود به معضل بزرگی تبدیل خواهد شد. اما متاسفانه بحث آلودگی صوتی در هیاهوی آلودگی های هوا، آب و خاک گم شده است هرچند که در این زمینه ها هم اقدامات مفیدی تا کنون انجام نشده است.

آلودگی صوتی در زنجان بیش از حد مجاز است که میتوان از ترافیك در شهر به عنوان عامل اصلی بروز این پدیده نام برد. همچنین به دلیل عدم وجود مراکز معاینه فنی مکانیزه در زنجان، بیشتر خودروها دارای نواقص فنی هستند که ایجاد صدای بالاتر از حد مجاز توسط خودروها، یکی ازاین موارد است که شهر را به لحاظ بهداشت صوتی با مشکل مواجه کرده است. یکی دیگر از عوامل ایجاد آلودگی صوتی فعالیت کارگاه های داخل شهر است.

۵.۵. آلودگی مغناطیسی

نوع دیگری از آلودگی ها که سالمتی انسان را به خطر می اندازد آلودگی مغناطیسی است که محصول جدید فن آوری های جدید انسانی در زمینه بهره گیری از امواج می باشند. پردازش سیگنال های مغناطیسی توسط شبکه های ماهواره ای دکل ها و آنتن های مخابراتی و نیز تشعشعات مغناطیسی توسط موبایل ها از مهم ترین آلودگی های مغناطیسی تهدید کننده سالمت شهروندان در زنجان می باشد.

در حال حاضر عمده ترین آلودگی های مغناطیسی مربوط به سیگنال هایی است که برای پارازیت های ماهواره ای استفاده می شود. این امواج می توانند برای سلامتی شهروندان مضر باشد و سبب بیماری های عصبی سردردهای شدید شده و هرینه های جبران ناپذیری به بار آورد.

آنتن ها و دکل های مخابراتی نیز به دلیل تشعشع فرکانس هایی جهت تلفن های همراه و خطوط ارتباطی نظیر شبکه های مخابراتی بانکی نظامی و جایگاه های سوختاز دیگر آلودگی های مغنطیسی در زنجان به شمار می آیند که در طول زمان عوارض مخربی را به بار می آورند.

۵.۵. آلودگی بصری

یکی از مظاهر جدید ناشی از رشد و توسعه شهری آلودگی بصری آن است. در اثر رشد روز افزون جمعیت آشفتگی ظاهری و ناهماهنگی در منظر شهرها و نیز انباشت زباله ها و پسماندهای مختلف در گوشه و کنار شهر از چشم اندازهای آشنای شهرهاست. آلودگی بصری عبارت است از دیدن هر چیزی که باعث ناراحتی انسان گردد و از دیدن آن، احساس خوبی نداشته باشد.

انواع آلودگی های بصری عبارتند از:

– آلودگی بصری طبیعی مثل تغییر رنگ هوا، جمع شدن جلبك و گلسنگ در مخازن و استخرها، انباشته شدن چمن های کوتاه شده در یك محل.

– آلودگی بصری مصنوعی مثل دود ناشی از کارخانه ها، روغن و دود ماشین ها، تابلوهای تبلیغاتی بزرگ و کوچك، ساختمان های بدمنظر.

– آلودگی بصری مخرب مثل نقاشی کردن و یا نوشتن غیرمجاز برروی در و دیوارها، خطوط برق باالی سر، زمین های فرورفته، ساختمان های متروکه و زباله های شهری.

آلودگی بصری هنگامی رخ می دهد که نور، ذرات آلودگی را جذب می کند. این ذرات آلودگی مانند: سولفات ها، نیترات ها، ترکیبات کربن آلی، دوده، گرد و غبار می باشند. دی اکسید نیتروژن و گازهای آلوده کننده دیگر نیز موجب ایجاد آلودگی بصری می شوند. آتش سوزی جنگل ها نیز یکی از عوامل آلودگی بصری می باشد. امروزه در اثر رشد روز افزون جمعیت، آشفتگی ظاهری و ناهماهنگی در مناظر و سیمای شهرها وهمچنین انباشت زباله ها و پسماندهای مختلف انسانی در شهر، از چشم اندازهای آشنای شهرهاست.

در زنجان تحقیقی درمورد آشفتگی های منظر شهری صورت نگرفته است اما وضعیت موجود حاکی از بی برنامه گی و عدم زیبایی در سیمای شهر است. ورودی شهر زنجان از سمت جاده تهران که محل ورود گردشگران زیادی است، محل تجمع مشاغل مزاحم و آلاینده شهر است که چهره زشتی به شهر می بخشد. همچنین وجود انبوه زباله در گوشه و کنار طبیعت، در نزدیکی شهرها باعث آلودگی بصری می شود. با افزایش جمعیت تولید زباله در شهر بیشتر می شود. افزایش تولید زباله مستلزم هزینه های جمع آوری، انتقال و دفع بیشتری است. در این زمینه هرچه شهر از نظر کالبدی، گسترش بیشتری داشته باشد، هزینه انتقال و حمل و نقل زباله افزایش پیدا می کند و به دلیل امکان ریزش و نفوذ شیرابه حاصل از آن به سطح شهر، مخاطرات زیست محیطی بیشتری را در پی خواهد داشت.

۵.۵. فضای سبز

امروزه فضاهای شهری و به ویژه کالن شهرها با مشکالت متعددی مواجه هستند که از جملة آن می توان به آلودگی هوای این شهرها که موجب آلوده شدن ساختمان ها و تأسیسات شهری شده و به دنبال خود یك چشم انداز بسیار زشت شهری را ایجاد کرده است. سازمان پارکها و فضای سبز سیاست به حد نصاب رسیدن سرانه فضای سبز را دنبال می کند و توجه به فضاهای سبز شهری و غیر شهری را در برنامه دارد. فضای سبز به ویژه

درختان درکاهش آلودگی صدا بسیار مؤثر است و می تواند در صورت برخورداری از گونه های مناسب و کاشت اصولی تا 12 دسی بل صدا را کاهش دهند این نقش درختان درشهرهای بزرگ و بزرگراهها دارای اهمیت زیادی است . طی تحقیقاتی مشخص نموده اند که گونه های مانند اقاقیا تأثیر بیشتری در کاهش صدا دارند همچنین طی تحقیقات مربوطه به این مسئله رسیدند که ترکیب گونه ای اقاقیا وچنار مؤثرتر از بقیه ترکیبها در کاهش صدا است.

زینت شهرها و مطلوبیت آنها برای زیست ، مدیون زیبایی آفرینی فضای سبز در اشکال متنوع خود است. فضای سبز بخش عمده نازیبایی های شهرها را به عنوان پدیده انسان ساخت در برابر سیستم های طبیعی تا حدی متعادل می کنند. متأسفانه شهرسازی وشهرنشینی در کشور ما با نظم و برنامه ریزی همراه نبوده و تنها نشانه شهرنشینی و توسعه شهری، احداث ساختمانهای بلند و انبوه و افزایش جمعیت و شلوغ شدن محلات و افزایش تعداد ماشین ها و کثیف تر شدن آب و هوا بوده است. تأمین سرانه های مورد نیاز شهر و شهروندان و افزایش رفاه زندگی شهری در شهرسازی شتاب زده امکانپذیر نبوده و آمارهای موجود حاکی از آن است که در اغلب شهرهای ایران )بخصوص در مناطقی که در 20 – 30 سال اخیر به وجود آمده و توسعه یافته اند( هنوز سرانه های فضای سبز، ورزشی و تفریحی، آموزشی و بهداشتی و… با میانگین جهانی فاصله بسیاری دارد.در دهه های اخیر توسعه شهرهای ایران صرفاً به شکل افزایش تعداد ساختمان های مسکونی و تجاری و اداری جهت پاسخگویی به نیازهای ناشی از افزایش جمعیت و تقاضاهای حاصل از مهاجرت انبوه جمعیت شهرها و روستاهای اطراف به کالن شهرها و مراکز استان ها بوده و کاربری مسکونی و تجاری کاربری غالب در توسعه های افقی و عمودی بوده است و این در حالیست که طرح های توسعه شهری )بخصوص طرح های ضربتی احداث مسکن( خود به عاملی برای تخریب فضاهای سبز موجود شهرها تبدیل شده اند و در این مسیر فضاهای سبزی که به طور طبیعی در حاشیه آبراه ها، رودخانه ها، باغ ها و باغچه های داخل شهر شکل گرفته بودند، تخریب می شوند و به کاربری های مسکونی و تجاری و اداری اختصاص می یابند و در عوض در طرحهای تفصیلی شهری زمین های دیگری به عنوان فضای سبز و یا سایر کاربری های تفریحی، ورزشی و رفاهی پیش بینی می شوند که گاه تملك و تخریب و آماده سازی آنها سالها به طول می انجامد )در برخی موارد این تغییر کاربری ها امری محال و نشدنی است و صرفاً بر روی نقشه های طرح تفصیلی نقش بسته است. فضای سبز با آن همه خواص مفید و چند جانبه ای که دارد نقش فوق العاده ای را در زندگی بشر به خود اختصاص داده و می بایست سرانه این فضای بسیار مفید شهری در شهرهای کشورمان به سرانه متعارف و قابل قبول برسد.

شرایط اقلیمی معتدل و نیمه مرطوب زنجان افزایش روز افزون جمعیت و توسعه بی رویه شهر زنجان، مرکزیت فعالیت های صنعتی و کارخانه ای و … از جمله عواملی است که اهمیت پرداختن به مسائل زیست محیطی شهر زنجان را از اهمیت مضاعفی برخوردار نموده است. برررسی وضعیت آلودگی ها و محیط زیست شهر زنجان بیانگر آن است که شهر زنجان  از جایگاه شایسته ای برخوردار نمی باشد و انواع آلودکی ها بالاخص آلودگی هوا در شهر زنجان وجود دارد.

پیشنهادات

امروزه هیچ راهی جز درونزا کردن فرایند توسعه نمی تواند پیش رو قرار گیرد. برنامه ریزی درونزا فرآیندی است علمی و نیازمند نگرش علمی و مهم ترین ابزار علمی آن علم محیط زیست است . در راستای کاهش اثرات افزایش جمعیت و محیط زیست بر توسعه کالبدی شهر راهکار های زیر ارائه می گردد:

رویکرد شهر فشرده در توسعه کالبدی : شهر فشرده یکی از الگوهای رشد شهری دنیاستکه با توجه به اثرات زیست محیطی، توسعه به وجود آمده تا به وسیله فشرده سازی، میزان نابودی منابع پیرامون شهر را کاهش دهد، در این صورت منابع آب و خاک کمتری نابود می گردد. شهرهای فشرده نسبت به حومه ها نیاز بیشتری به پباده روی، دوچرخه سواری و استفاده از حمل و نقل عمومی هستند و رویکرد حمل و نقل عمومی: امروزه با توسعه شهرها و گسترش کالبدی آنها ، جدایی کار از محل زندگی سفرهای درون شهری منجر به افزایش استفاده از وسایل نقلیه شخصی گردیده است. در حال حاضر از حمل و نقل عمومی به عنوان الگوی پایدار حمل و نقل یاد می شود. از آنجایی که بسیاری از آلودگی های شهری مربوط به وسایل نقلیه شخصی است کاهش استفاده از این وسائل به کاهش آلودگی ها کمك کرده و مزایای بسیاری به همراه دارد که در نهایت بهبود محیط زیست است.

رویکرد کاربری ترکیبی: شهرسازی مدرن تالش کرده است کاربری های عمده شهری را براساس عملکردهای اصلی شهر مانند سکونت تفریح و کار از هم تفکیك می کنند. این تفکیك از طریق مقررات طبقه بندی به جدایی مناطق کار استراحت خرید و در نتیجه تولید سفرهای زاید می انجامد.

توسعه شاخص های دسترسی در مقابل شاخص های حرکت یکی از عمده ترین عناصر ارتقا کیفیت محیط به ویژه در مناطق ظهری است. بدیهی است با این رویکرد نواحی کار و سکونت بایستی چنان با هم تلفیق گردند که نیاز سفرهای شهری به حداقل برسد . همچنین کاربری های همسایگی و محلات باید به گونه ای طراحی شوند که امکان پباده روی و دوچرخه سواری به عنوان گزینه های پایدار حمل و نقل بهبود بخشند و در نتیجه آثار نامطلوب ماشین آلات مصنوعی بکاهند.