گات و سازمان تجارت جهانی

 امـروز جهــانی شــدن در ایــران بواســطه برداشتهای تئوریك بیشتر از منظر اقتصـادی مــورد توجــه قــرار مــیگیــرد. از همــین رو اطلاعاتی در این خصوص در زیر میآید:

بـا پایــان جنـگ دوم جهــانی ، كشــورهای صنعتی كه تحت تأثیر تبعات جنگ، تـا حـدگستردهای دچار ركود اقتصادی شده بودنـد،تصمیم گرفتند تا موانع را از سر راه تجـارت بین المللی بردارند. به همین منظور صـندوق بین المللی پول و بانك جهانی تاسیس شدند.

موافقــت نامــه عمــومی تعرفــه و تجــارت

(گات) در سال ١٩٤٧ ، بمنظـور رفـع موانـع در دادو ستد جهانی شكل گرفت. كـه پـنج اصل اساسی را شامل میشد. اصول پنج گانه ” گات“ در حقیقت از همه كشــورها درخواســت مــیكــرد تــا روابــط دوستانهای با یكدیگر داشته باشـند و موانـع تجاری غیر تعرفهای را حذف كنند و بسـوی یك نظام بازرگانی چند جانبـه روی آورنـد و فقط تعرفه ها را برای تجارت بین المللـی بـه كار گیرند.

این موافقت نامه همچنین كشورها را ملزم میكرد تا از اجـرای تحـریم سـایر كشـورها دوری گزیـده و اختلافـات خـود را از طریـق دوستانه حل و فصل كنند.

در پـیش گـرفتن سیاسـتهای فـوق سـبب رشد اقتصادی كشورهای مورد بحـث شـد و درآمدهای آنها را بیش از پنج برابـر افـزایش داد. اقدامی كه در مجمـوع افـزایش تجـارت جهانی به میزان ١٢ تا ١٣ درصد و صـادرات كالاهای صنعتی تا ٢٣ درصد را همراه آورد. در طول دهه ١٩٨٠ ، ایالات متحد آمریكا، اروپا و ژاپن موافقت كردند تا دور جدیدی از گفتگوها را در این زمینه شروع كنند كه این گفتگوها در سـال ١٩٨٦ در كشـور اروگوئـه شروع شد. این فرآیند امروز بنام گفتگوهای دوراروگوئه شهرت خاصی دارد.

 گفتگوهــای دور ارروگوئــه ٩ ســال بطــول انجامید و منجر به تشكیل سـازمان تجـارت جهانی ” WTO“ در سال ١٩٩٥ شد. از همــین رو در ســال ١٩٩٥ ، نــه فقــط كالاهای صنعتی ، بلكه تولیـدات كشـاورزی، منسوجات و الیاف نیز تحت پوشـش قـوانین تجارت بین المللی قرار گرفتند.در همین سال بود كه جهانی شدن جنبـه فرهنگی نیز پیدا كرد و حوزه فرهنگ و هنـر را شامل شد.

جامعه بین المللی همچنین موافقت كرد تا آئین نامه های ویژهای را برای بخش خدمات از قبیل بانك داری،بیمـه، سـرمایه گـذاری وگردشگری تدوین كند.

بطور خلاصه ، همه كشورها توافق كردنـد تا در چارچوب ” سازمان تجـارت جهـانی “ ،درب های خود را روی یكدیگر بگشایند ، موانع غیر تعرفهای را دور بریزنـد و میـانگین نـرخ تعرفه ها را نیز از ٥/٨ درصد بـه ٣/٦ درصـد كاهش دهند، ضمن آنكه ٤٣ درصد تجـارت جهـــانی را از برقـــراری انـــواع تعرفـــه هـــا معاف كنند. به این ترتیب هر كشوری كه بخواهد عضو WTO شود ، یك دوره انتقالی و آماده سازی بــه او داده مــیشــود، تــا خــود را كــاملاً بــا آئین نامه های آن سازمان تطبیق دهد.

ایــن امــور وظیفــهای مشــكل و در برخــی اوقات غیر ممكن برای فرهنگهای سـنتی و دولتهای غیر محبوب به شمار میرود. به عبارتی دیگر، آنچه گفتـه شـد بـه ایـن  معنی است كه هر چه یك دولت ، در سـطح محلــــی و ملــــی از مــــدیریت بهتــــری برخوردارباشد، شانس بیشـتری بـرای الحـاق به موافقت نامه های تجارت جهانی دارد.

كشــورهای تــازه صــنعتی شــده نظیــركشــورهای جنــوب شــرقی آســیا ، تركیــه و شیلی هم اكنـون نظـام تجـارت خـود را بـا تغییرات جهانی وفق دادهاند.

سایر كشورها نظیر هندوسـتان، پاكسـتان، مصــر ، آرژانتــین و برزیــل در حــال گــذر از مرحله مشابهی هستند . هـر چنـد وضـعیت برخـــی از كشـــورها در هالـــهای از ابهـــام قرار دارد.

برای كشورهایی كه خود را با این تغییرات تطبیق دادند، اثرات آن مثبت بوده است. جهــانی شــدن بــه آنهــا كمــك كــرد تــا تكنولـوژی و ســرمایه كشــورهای صــنعتی را جذب كنند و بهرهوری خود را بـالا ببرنـد. از همین رو بود كه مالزی بصورت یـك كشـور صنعتی درآمـد و امـروز بـیش از ٧٠ درصـد صــادرات آنرا قطعــات الكترونیــك تشــكیل میدهند.

مالزی موفق شده است موقعیتهای شغلی برای مردم كشورش را به چند برابر برساند و درآمد سرانه را تا ١٠ برابر بالا ببرد. زمانیكه یك كشور به نظام تجارت جهـانی ملحــق مــیشــود ، در فاكتورهــای تولیــد جابجایی رخ میدهد، اقتصاد دولتی كوچـك شــده و در نتیجــه شــماری از كارخانــه هــا تعطیل و مسأله بیكاری بواسطه اخراج شـمار زیادی از كاركنان رو به وخامت میرود.

سه دیدگاه

همــه ی دیــدگاههـــایی را كــه دربـــاره جهانی شـدن وجـود دارد، مـیتـوان در سـه دیدگاه كلی دسته بندی كرد:

١-پژوهشـــگرانی كـــه جهـــانی شـــدن را مخاطرهای هولناك بـرای آینـدهی جامعـه ی بشری ارزیابی میكنند. ایـن گـروه نتیجـه ی جهــانی شــدن را غربــی شــدن ، تحمیــل الگوهای رفتاری آمریكا، یكسـانی فرهنگـی ، از بـین رفــتن ممیــزههـای فرهنگــی و فــتح گسترده ی جوامع گونـاگون بـه وسـیله یـك فرهنگ خاص میدانند. آنان عقیده دارند جهانی شدن موجب نشر شــكافهــای اجتمــاعی مــیشــود. فقــر در كشورهای پیرامونی بـیش از پـیش افـزایش پیدا خواهد كرد و این فقر به بهـای افـزایش  امكانات ، فرصتها و غنـیتـر شـدن سـلطه كشورهای مركزی است .

در واقع این پژوهشگران بحث جهانی شدن را در قالــب رابطــه ی ” مركــز -پیرامــون“ میبینند و این رابطهی ظالم و مظلوم است . داراها (كشورها و افراد) در این فرایند داراتـر و ندارها ،ندارتر میشوند. به زعـم آنـان ، در جهانی شدن توسعه و رشـد نـامتوازنی بـین  مركز و پیرامون در جریان خواهد بود كه هرچه جلوتر برویم، نامتوازن تر خواهد شد.

٢-دیدگاه دوم، نتیجه این روند را به مثابـه یك مدینه ی فاضـله تلقـی مـیكنـد كـه در سایه آن همگرایـی ، بهـره منـدی اقتصـادی، خلاصــی از نظــامهــای غیــر دموكراتیــك و جامعه مدنی بین المللی و دمكراسـی جهـانی ایجاد میشود.

٣-دیدگاه سوم نیزمتعلق به كسـانی اسـت كــه هــم امكانــات و هــم آســیب هــای جهانی شدن را میبینند.

 زمانیكه یك كشور بـه نظـام  تجارت جهانی ملحق میشود ، در فاكتورهای تولید جابجـایی رخ میدهد، اقتصـاد دولتـی  كوچك شده و در نتیجه شماری  از كارخانه ها تعطیل و مسـأله بیكاری بواسطه اخراج شـمار  زیادی از كاركنان رو به وخامت میرود.

سازمان ملل متحد و جهانی شدن به موضوع جهانی شـدن در سـازمان ملـل متحد، بهصورت خاصی توجه میشود. از یك سو این توجه بیشتر تا آنجا كه به ارگانها و بحث های رسمی مربوط میشـود از منظـر اقتصادی است . گـر چـه ابعـاد دیگـر آن در  نشریات ارگانهایی نظیر یونسكو نیز ممكـن است مورد بحث قرار گیرد و از سـوی دیگـر  تشكلهای غیر دولتی تحت نظـارت و مـورد حمایـت ،تـلاش گســتردهای را در رابطـه بــا تشكیل گردهمآییها و برقراری زمینـه هـای گفتگو پیرامون موضوع، فراهم میكنند. به عنوان مثـال، در نشسـت هـزاره كـه در ســپتامبر گذشــته برگــزار شــد، نماینــدگان شانزده كشور جهان در سخنرانیهـای خـود به جهانی شدن اشاره داشتند.

كشــورهای یــاد شــده عبــارت بودنــد از: آنتیگوئه و باربودا، فرانسه ، گواتمالا ، گویان، انــدونزی، جامائیكــا ،هلنــد، نیكاراگوئـــه ،نیجریه، پاكسـتان، لهسـتان، پرتغـال، سـنت لومیــا، آفریقــای جنــوبی، تایلنــد، اوگانــدا و همچنین مجمعی به عنوان مجمع جهانی دولت STATE OF THE WORLD FORUMكــه هــدف جهــانی شــدن پایــدار را دنبــال میكند. در شهریور ماه گذشـته نشسـتی در نیویورك با حضـور ١٠٠٠ نفـر از ٨٠ كشـور جهان پیرامون این موضوع تشـكیل شـد. درنشســـــــت یـــاد شـــــده ، چهـــره هـــای برجســتهای از قبیــل میخائیــل گوربــاچف ، رئیس جمهوری آفریقای THABO MBEKI جنوبی ،یوشیره ناكازونه نخست وزیـر اسـبق ژاپن ، جهان سادات همسـر انورسـادات، ژان برتراند آریسـتید، رئـیس جمهـور سـابق ( و آینــده ) هــائیتی ، DESMOND TUTU برنـــده جایزه نوبل و GEO رئیـــــس اتحادیـــه كـــارگریAFL-CLO در مــــورد ابعــــاد گوناگون جهانی شـدن سـخنرانی كردند.

در همـــین راســـتا در اواخـــر سپتامبرنیز نشست مشابه دیگری در پراگ تشكیل شد .

در نشست هزاره كه در سـپتامبر گذشته برگزار شـد، نماینـدگان  شـــانزده كشـــور جهـــان در سخنرانیهای خود به جهانی شدن اشاره داشتند.